- مشخصات كتاب
- [پيشگفتار]
- فهرست مطالب
- آستانه قم تاريخ، مجموعه بنا و اسناد
- اشاره
- 1 تاريخ و كتابنامه
- 2 مجموعه [بنا]
- 3 اسناد
- اشاره
- 1 وقفنامهها
- اشاره
- 1 وقفنامه مورخ رمضان 594 حاكى از وقف چهار مجلد مصحف شريف با صندوق آن بر آستانه منور حضرت ستى فاطمه در اين تاريخ.
- (2) وقفنامهاى از سومين دهه قرن هشتم بر آغاز بازمانده يك پاره از سى پاره قرآن كه تنها شش برگ آن در ميان اوراق انباشتهشده در انبار آستانه به دست آمده و به شماره 393 انبار در دفتر كتابخانه آستانه ثبت گرديده است.
- 3 وقفنامه سه دانگ قريه بطليجرد سراجه قم كه آن را عمدة الامراء العظام شاه قلى سلطان فرزند الامير الكبير مصطفى سلطان در رمضان 760 بر آستانه قم وقف نموده است.
- 4 وقفنامه مشروح و مفصل شاه بيگى بيگم همسر شاه اسماعيل صفوى مورخ 10 صفر 929 كه طى آن املاكى را در قم و سلطانيه بر مزار منور حضرت ستى فاطمه واقع در بيرون دروازه ساوه مدينة المؤمنين قم وقف داشته است.
- (5) وقفنامه قرآن شريف شماره 267 موزه آستانه كه آن را شاه طهماسب بر آستانه مقدس نياز داشته است.
- 6 وقفنامه على قلى بن شاه قلى خليفه مورخ ذ ق- 954 در آغاز جزوى از قرآن كريم (ش 61 انبار- كتابخانه آستانه قم).
- 7 وقفنامه قرآن شماره 154 موزه آستانه مورخ آغاز رجب 961 مبنى بر وقف همين قرآن به وسيله محمد مهدى رضوى مشهدى به وكالت از جانب شاه طهماسب بر آستانه حضرت ستى فاطمه واقع در بيرون باروى شهر قم.
- 8 وقفنامهاى مورخ رمضان 997 در آغاز نسخهاى از مصحف شريف كه آن را سعادت نصاب دده بيك بر آستانه مقدس نياز داشته است:
- 9 بازمانده وقفنامهاى گويا از قرن دهم بر نسخهاى از مصحف شريف با يادداشتى مورخ ع 1- 1182 حاكى از آنكه اين نسخه در تاريخ مزبور از درون ضريح مطهر بيرون آورده شده است:
- 10 وقفنامه مورخ ذ ق- 1001 كه در آغاز دو پاره از قرآن كريم (كتابخانه آستانه- ش 80 انبار) ديده مىشود:
- 11 وقفنامه مورخ آغاز شوال 1023 در آغاز پارهاى از مصحف شريف كه آن را حاجى سيف الدين عرب بر حرم مطهر وقف داشته است:
- 12 وقفنامه مورخ آغاز ذ ق- 1037 از شاه عباس اول با مهر ميرزا رفيع الدين محمد صدر شهرستانى مربوط به يكصد و ده مجلد كتاب كه اين پادشاه در تاريخ مزبور بر آستانه مقدس و مدرسه آن وقف نموده، و اكنون جز چند مجلد در كتابخانه آستانه و مدرسه فيضيه قم چيزى از آن بهجاى نمانده است.
- 13 وقفنامههاى مورخ 15 و 17 و 27 رجب 1052 در آغاز سىپاره قرآن كريم كه جده ما جده شاه صفى بانى مسجد وزير كاشان در سال 1055 بر آستانه مقدس وقف نموده و ثواب آن را به روان نواده خويش هديه داشته است.
- 14 وقفنامه مورخ آغاز رجب 1053 بر نسخهاى از مصحف شريف كه آن را مادر شاه صفى بر مضجع فرزند خود وقف داشته است با شهادت نظام الدين محمد حسينى در پايين سند و «عرض» كتابداران مقبره مزبور در شعبان 1127 و ذ ق 1141:
- 15 وقفنامه مورخ دهه سوم ذ ق- 1053 بر يكى از قرآنهاى موزه آستانه كه آن را خسرو امير شكار بر مزار شاه صفى وقف داشته است.
- 16 وقفنامه قرآن شماره 127 موزه آستانه مورخ اوائل ج 2- 1062 مبنى بر وقف همين نسخه از طرف سيد اجل امجد مير ابو القاسم فرزند مير هاشم شيروانى نجفى بر آستانه مقدس، به گواهى حسين عاملى كه نگارنده سند نيز هموست:
- 17 وقفنامه مورخ 1064 حاكى از وقف هفتاد و پنج مجلد كتاب در اين تاريخ از جانب مير محمد هاشم گيلانى بر آستانه مقدس و مدرسه آن.
- 18 وقفنامه نسخهاى از مصحف شريف كه آن را محمد مهدى حسينى در 28 ع 2- 1077 بر خاكجاى عباس دوم موقوف داشته است با عرض كتابدار آنجا مورخ رمضان 1106 و 1141:
- 19 وقفنامه مورخ ج 2- 1077 بر نسخهاى از نهج البلاغه كه عينا در آغاز نسخهاى از استقصاء الاعتبار فى شرح الاستبصار محمد بن حسن بن زين الدين عاملى جبعى نواده شهيد دوم نيز ديده مىشود، با سجل «محمد امين الحسينى» در پايان.
- 20 وقفنامه قرآنى كه آن را همسر شاه عباس دوم (مادر شاه سليمان) بر مزار او وقف داشته است از همين سالها (موزه- 153):
- 21 وقفنامه نسخهاى از مصحف شريف كه آن را صفى قلى حاكم دشتستان و وزير فارس در همين سالها بر خاكجاى شاه عباس وقف نموده است با مهر «أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ عبده صفى قلى» در پايان.
- 22 وقفنامه مورخ ج 1- 1085 بر نسخهاى از مصحف شريف (موزه- ش 151) كه آن را شاه سليمان بر روضه منور موقوف داشته است. با مهر «بنده شاه دين سليمان است» در پايين سند دوجا:
- 23 وقفنامه مورخ 12 رجب 1085 بر برگ آغاز مجلد اول شرح فروع كافى ملا خليل قزوينى (ش 6066- ق 3 ر 10- كتابخانه آستانه قم كه نسخه اصل است با خط و مهر شارح در آغاز كتاب) حاكى از وقف همين مجلد با سيزده مجلد ديگر بر مزار عباس دوم از طرف شاه سليمان. با مهر «أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ نجف قلى 1083» در پايين سند:
- 24 وقفنامه مورخ ع 2- 1088 از صفر قلى يوزباشى چگنى بر برگ آغاز نسخهاى از مصحف شريف كه وقف مضجع شاه صفى نموده است :
- 25 وقفنامه مورخ رمضان 1089 در آغاز نسخهاى از مصحف شريف كه آن را شاه سليمان وقف نموده بوده است به انشاء آقا حسين خوانسارى دانشمند مشهور اين دوره- درگذشته 1098- حسب الامر او :
- 26 وقفنامه مورخ رجب 1094 بر برگ آغاز نسخهاى از مصحف شريف (ش 150- موزه) كه آن را آقا كافور صاحب جمع خزانه عامره بر روضه منور حضرت فاطمه معصومه نياز داشته است.
- 27 وقفنامه مورخ 9 ج 1- 1098 بر نسخهاى از مصحف شريف كه آن را مادر شاه سليمان بر آستانه مقدس وقف داشته، با گواهى و سجل مجلسى دوم پايين سند و مهر مادر شاه بالاى آن با اين سجع:
- 28 دو وقفنامه از ساوه در آغاز دو نسخه از مصحف شريف مربوط به همين قرن:
- 29 وقفنامه مورخ 10 ذ ح- 1105 از مادر شاه سليمان با مهر او در بالاى سند، به انشاء مجلسى دوم و مهر او در پايان (قرآن ش 153- موزه) براى مضجع شاه سليمان:
- 30 وقفنامه مورخ 12 شعبان 1118 از شاه سلطان حسين با مهر او در پايان بر نسخهاى از مصحف شريف (ش 156 موزه) كه آن را بر آستانه مقدس موقوف داشته است با سجل و گواهى مير محمد باقر ملاباشى خاتونآبادى درگذشته ع 1- 1127 در پايين سند:
- 31 وقفنامه نسخه شماره 268 موزه از شاه سلطان حسين با مهر او، به خط آقا جمال خوانسارى دانشمند نامور اين دوره (درگذشته 1125):
- 32 وقفنامه مورخ ع 1- 1139 بر نسخهاى از قرآن مجيد (ش 37- انبار) كه آن را رفعتپناه محمد ابراهيم خلف حاجى زين العابدين اصفهانى بر آستانه مقدس نياز داشته است:
- 33 وقفنامه مورخ ج 1- 1140 بر نسخهاى از مصحف شريف (ش 155- موزه):
- 34 وقفنامه مورخ آغاز صفر 1143 بر نسخهاى از قرآن كريم (ش 142- موزه) كه بر مقبره شاه سلطان حسين وقف داشته شده است گويا از همسر او مادر طهماسب دوم :
- 35 وقفنامه مورخ 12 رجب 1157 در آغاز چند پاره از قرآن با متن زير و جز آن، مبنى بر وقف اين پارهها بر روضه مطهر در سر مزار مرحمتپناه ابو الحسن خان:
- 36 وقفنامه مورخ ذ ح- 1164 از امام قلى خان خلف غفران جايگاه بيجن بيك قرخلو:
- 37 وقفنامه مورخ رمضان 1194 در آغاز نسخه ش 267- انبار مبنىبر وقف همين جزو از كلام اللّه مجيد با بيست و نه جزو ديگر بر آستان مقدس:
- 38 وقفنامه مورخ 19 رمضان 1216 از فتحعلى شاه قاجار كه هفت مجلد قرآن كريم در اين تاريخ بر آستانه مقدس نياز داشته است:
- 39 وقفنامه مورخ 27 ذ ح- 1221 بر نسخهاى از مصحف شريف كه آن را دختر محمد رضا خان قاجار بر آستانه مقدس نياز داشته است:
- 40 وقفنامه بيوتات شاهى مورخ 25 شوال 1222 از فتحعلى شاه براساس متن سنگنبشته سردر غربى همين بناها كه اكنون دانسته نيست كجاست و ابنيه مزبور نيز بيست سال پيش ويران و جزء بناى مسجد اعظم شد.
- 41 چند نمونه از وقفهاى خانوادگى بر مقابر آستانه مقدس:
- 42 وقفنامه قنديل طلاى ميناى مرصع و يك مجلد قرآن كريم تقديمى فتحعلى شاه مورخ شوال 1242 با ديباچهاى مفصل كه در اينجا قسمت اخير آن با حذف ديباچه مزبور آورده مىشود (بنگريد به روضة الصفا 9: 662):
- 43 وقفنامه ده «سرتومن» از روستاهاى بلوك فراهان قم مورخ رمضان 1244
- 44 وقفنامه مورخ صفر 1249 از خسرو خان والى كردستان با مهر «أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ عبده خسرو» در پايان و مهر «بنده مرتضى على خسرو» در كناره سند (قرآن ش 199 موزه آستانه):
- 45 وقفنامه قرآنى كه آن را ام سلمه دختر فتحعلى شاه به خط خود در شوال 1246 به پايان برده و بر خاكجاى پدر وقف داشته است:
- 46 دو وقفنامه از شاهزاده خانم فخر الدوله دختر فتحعلى شاه يكى مورخ يكشنبه 15 رجب 1250 ديگرى مورخ دهه دوم ع 1- 1259.
- 47 وقفنامه مورخ 1260 از ميرزا محمد صادق فرزند ميرزا جعفر كدخداى دار الخلافه طهران.
- 48 وقفنامه مورخ ع 2- 1272 از ناصر الدين شاه قاجار در آغاز هفت پاره از مصحف شريف كه آن را بر قبر پدر خود محمد شاه موقوف داشته است:
- 49 وقفنامه مورخ 15 ع 1- 1295
- 50 وقفنامه سه دانگ از مجموع شش دانگ ديه گازران از روستاى جعفرآباد ساوه با چهار دانگ باغ و آسيا و قلعه و بيوتات و مستغلاتى ديگر كه آن را ميرزا شفيع مستشار الملك گركانى در 16 ذ ح- 1311 براى مصرف شام خدام آستانه مقدس و روضهخوانى در شبهاى جمعه وقف داشته است به تفصيلى كه در متن سند ياد مىشود.
- 2 اسناد و احكام مشاغل گوناگون آستانه
- اشاره
- توليت قديمى
- اشاره
- 51 [1] فرمان مورخ 27 ج 1- 867 در واگذاردن منصب نقابت و تقدم سادات و توليت موقوفات «روضه منوره و تربت مقدسه حضرت ستى فاطمه» در قم به نظام الدين احمد رضوى.
- 52 [2] فرمان مورخ شعبان 874 از اوزون حسن آققويونلو در تفويض منصب نقابت سادات و توليت موقوفات مزار متبرك امامزاده معصومه ستى فاطمه و مزار متبرك امامزاده طاهر على بن محمد الباقر و خطابت و توليت و امامت مسجد امام حسن عسكرى در قم به سيد نظام الدين سلطان احمد و سيد كمال الدين عطاء اللّه از رضويان اين شهر.
- 53 [3] فرمان مورخ 15 رمضان 884 از يعقوب بيك آققويونلو در تفويض توليت موقوفات آستانه قم و ديگر مناصب يادشده پيش به سيد نظام الدين سلطان احمد و سيد كمال الدين عطاء اللّه.
- 54 [4] فرمان مورخ 14 رجب 904 از الوند بيك آققويونلو در واگذاردن توليت آستانه قم و نقابت سادات آن شهر به سيد مرشد الدين رشيد الاسلام فرزند نظام الدين سلطان احمد رضوى.
- 55 [5] فرمان مورخ آغاز ج 2- 918 از شاه اسماعيل اول در بخشودن برخى از مال و خراج موقوفات آستانه مقدس و تنفيذ سنن و رسوم ديرين درمورد حقابه موقوفات اين مزار و مسجد امام حسن عسكرى قم و املاك سيد رشيد الاسلام متولى.
- 56 [6] فرمان مورخ 20 ع 1- 920 از همو در بخشودن مال و خراج موقوفات آستانه و مسجد امام حسن عسكرى كه تيول بوده است با واگذاردن توليت آنها به رشيد الاسلام مزبور.
- 57 [7] فرمان مورخ 18 شوال 931 از شاه طهماسب اول در واگذاردن همه مناصب سيد مرشد الدين رشيد الاسلام رضوى كه به موجب احكام و ارقام شاه اسماعيل در حق وى ممضى بوده است به خصوص توليت اوقاف قديمه و جديده سلطانى و بيگمى آستانه مقدس و مسجد امام بدو، و بخشودن مال و خراج ديوانى همه آنها.
- 58 [8] فرمان مورخ 18 ج 1- 948 از همان پادشاه در واگذاردن توليت موقوفات آستانه مقدس و توليت و امامت مسجد امام به سيد شجاع الدين سلطان محمود فرزند سيد مرشد الدين رشيد الاسلام كه كه در اين تاريخ درگذشته بوده است.
- 59 [9] فرمان مورخ دهه نخستين ج 2- 972 از همان پادشاه درمورد تعيين شش نفر حافظ قرآن سواى حفاظ آستانه مقدس براى تلاوت در سر قبر سلطانم خواهر طهماسب. خطاب به امير سلطان احمد متولى آستانه مقدس، و در آن از مدرس آستانه نيز ياد مىشود.
- 60 [10] فرمان مورخ شوال 1017 از شاه عباس اول در واگذاردن سيورغال مير شمس الدين نقيب رضوى متولى سركار قديمى آستانه مقدس- از بابت مال و جهات قريه ابرينغاررى كه به سيورغال فرزندان امير رشيد الاسلام رضوى مقرر بوده است- به برادر او ظهير الدين ابراهيم تنها وارث وى.
- 61 [11] مثال مورخ رمضان 1036 از ميرزا رفيع الدين محمد شهرستانى صدر عباس اول و شاه صفى (مثالهاى صدور صفوى: 17- 18) در واگذاردن توليت قديمى آستانه مقدس و مسجد امام و نقابت و پيشوايى مدينة المؤمنين قم و آستانه به مير محمد سعيد رضوى.
- 62 [12] مثال ميرزا مهدى اعتماد الدوله صدر عباس دوم (مثالهاى صدور صفوى: 19) در واگذاردن توليت قديمى آستانه و توليت و امامت مسجد امام و نقابت و پيشوايى آستانه و قم به مير محمد سعيد رضوى مزبور با اشاره به مثال پيش.
- 63 [13] مثال مورخ شعبان 1077 از ميرزا ابو طالب رضوى صدر خاصه شاه سليمان (مثالهاى صدور صفوى: 19- 20) درمورد وظيفه سيادت و نجابتپناه مير محمد على رضوى قمى از بابت موقوفات آستانه مقدس.
- 64 [14] مثال ميرزا محمد باقر خليفه سلطانى صدر شاه سلطان حسين (مثالهاى صدور صفوى: 21- 22) كه تكهاى از آن جزء بقاياى اسناد خاندان متولى شرعى ديده شد و باقى آن را هنوز نيافتهام.
- 65 [15] سند دو رويه كه در يك روى آن مثال ميرزا محمد مقيم خليفه سلطانى صدر طهماسب دوم (مثالهاى صدور صفوى: 23) و در روى ديگر فرمان همين پادشاه در تنفيذ آن نوشته شده است.
- 66 [16] فرمان نقابت گويا از آقا محمد خان قاجار بالاى عريضه محمد يحيى الرضوى النقيب متولى شرعى آستانه مقدس با اشاره به احكام مربوط به اين منصب از تيمور تا آن زمان.
- 67 [17- 20] چند سند از دوره قاجار:
- توليت جديدى (تفويضى)
- استيفاء
- اشاره
- 71 [1] فرمان مورخ رمضان 1089 از شاه سليمان در واگذاردن استيفاى موقوفات آستانه و مواجب آن به ميرزا محمد جعفر قمى با اشاره به تصدى پدر او نسبت به اين منصب.
- 72 [2] فرمان مورخ ع 2- 1114 از شاه سلطان حسين در مقرر داشتن مبلغ ده تومان تبريزى از بابت وجوه تصدى مدفن شاه سليمان در وجه وظيفه ميرزا محمد ابراهيم مستوفى فرزند ميرزا محمد جعفر مزبور.
- 73 [3] فرمان مورخ ع 1- 1120 از همان پادشاه در واگذاردن خدمت كليددارى آستانه مقدس از تاريخ 26 شوال 1118 به ميرزا محمد ابراهيم مستوفى، با اشاره به رقمى كه پيشتر در اين باب صادر شده و مفقود گشته بود:
- 74 [4] مثال مورخ صفر 1134 از ميرزا محمد باقر خليفه سلطانى صدر خاصه شاه سلطان حسين (مثالهاى صدور صفوى: 21- 22) در واگذاردن مجدد مقام استيفاء آستانه به ميرزا محمد ابراهيم مزبور
- 75 [5] سند دو رويه مورخ ج 1- 1136 كه در يك روى آن مثال ميرزا سيد مرتضى خليفه سلطانى (مثالهاى صدور صفوى: 22) در تفويض استيفاء آستانه مقدس- كه محمد رضى به نام خود گذرانيده بود به ضميمه استيفاء متفرقه دار المؤمنين قم- به ميرزا محمد ابراهيم مستوفى فرزند ميرزا محمد جعفر است و در روى ديگر فرمان طهماسب دوم در تنفيذ آن.
- 76 [6] فرمان مورخ ع 1- 1229 از فتحعلى شاه قاجار در واگذاشتن خدمت استيفاء آستانه مقدس به ميرزا ابراهيم و ميرزا على رضا فرزند او.
- 77 [7] فرمان مورخ ج 2- 1235 از همان پادشاه در تفويض منصب كليددارى حرم مطهر از آغاز لوىئيل به ميرزا محمد ابراهيم مستوفى آستانه به ضميمه شغل استيفاء، با تعيين پنج تومان نقد بابت مواجب كليددارى براى او، خطاب به ميرزا اسد اللّه متولى آستانه.
- 78 [8] فرمان مورخ 1244 از همان پادشاه بالاى عريضه ميرزا محمد ابراهيم مستوفى درباره موقوفه ميرزا ابو القاسم حاكم قم خطاب به كيكاوس ميرزا صاحباختيار قم.
- 79 [9] فرمان مورخ صفر 1246 از همان پادشاه خطاب به ميرزا اسد اللّه متولى آستانه مقدس
- 80 [10] فرمان مورخ ج 1- 1259 از محمد شاه قاجار درباره همين خدمت براى ميرزا على رضا فرزند ميرزا محمد ابراهيم مستوفى.
- صاحب نسقى
- اشاره
- 81 [1] فرمان مورخ ج 2- 1153 از نادر شاه افشار در واگذاردن خدمت صاحبنسقى آستانه قم به ميرزا محمد مؤمن، با اشاره به فرمانى كه پيشتر در همينباره به نام او صادر شده و ناپديد گرديده بود.
- 82 [2] فرمان مورخ ذ ق- 1160 از ابراهيم خان افشار كه نام او در پايان مصرع دوم سجع مهر فرمان (كنار نخستين سطر آن) خوانده مىشود مبنىبر تنفيذ ميرزا مؤمن صاحب نسق در اين خدمت:
- 83 [3] فرمان مورخ ج 2- 1167 در تنفيذ و امضاء فرمان نادر شاه خطاب به بيگلر بيگى قم و متولى آستانه بالاى عريضه محمد مؤمن صاحب نسق با مهر «لا اله الا اللّه الملك الحق المبين عبده محمد مؤمن 1148» پشت عريضه، و مهر:
- 84 [4] فرمان مورخ ع 1- 1212 از فتحعلى شاه قاجار
- 85 [5] فرمان مورخ رجب 1222 از فتحعلى شاه بالاى عرضه داشت ميرزا محمد على صاحبنسق، با اشاره به احكام هاهان گذشته و آقا محمد خان قاجار و حكمى كه پيش از اين از همين پادشاه در اين مورد و به نام اين شخص صادر گرديده بود:
- 86 [6] فرمان مورخ محرم 1248 از فتحعلى شاه بالاى عرضه داشت ميرزا محمد على صاحبنسق درباره مستمرى او خطاب به كيكاوس ميرزا حكمران قم.
- 87 [7] فرمان مورخ ج 2- 1248 از فتحعلى شاه در امضاى مقررى ميرزا محمد على صاحبنسق از آستانه، خطاب به كيكاوس ميرزا و ميرزا محمد رضا متولىباشى، بالاى عرضه داشت صاحبنسق مزبور.
- 88 [8] فرمان مورخ ج 2- 1271 از ناصر الدين شاه در واگذاردن خدمت صاحبنسقى آستانه به ميرزا محمد صادق فرزند ميرزا محمد على صاحبنسق، با اشاره به احكام و ارقام فتحعلى شاه و محمد شاه در تفويض اين خدمت كه ابا عن جد با خاندان اين ميرزا محمد على بوده است بدو، و با اشاره به درگذشت وى در اين سال:
- 89 [9] تعليقه ميرزا محمد رضا متولىباشى آستانه قم در ابلاغ حكم شاه، مورخ ذ ح- 1271 با تحشيه مستوفى آستانه و با مهر متولى باشى بعد كه پس از عهدهدارى توليت بنابر معمول تعليقه را توشيح نموده است، با اشاره به تعليقهجات متوليان قديم آستانه درباره اين خدمت:
- 90 [10] حكم نمره 713 مورخ 12 صفر 1328 وزارت معارف و اوقاف و فوائد عامه مبنى بر تفويض صاحبنسقى آستانه به حاج ميرزا محمد مهدى برادر ميرزا محمد صادق مزبور:
- 91 [11] فرمان مورخ ذ ح- 1333 از احمد شاه قاجار در واگذاردن صاحبنسقى آستانه به همان حاج ميرزا محمد مهدى:
- سركشيكى
- اشاره
- I خاندان متولى قديمى آستانه:
- II خاندان سركشيك رضوى:
- III خاندان مير عبد الكريم:
- اشاره
- 93 [2] فرمان مورخ ذ ق- 1214 از فتحعلى شاه خطاب به كربلائى حسين بيك نايب دار المؤمنين قم درباره وظيفه و تيولى سيد حسين فرزند مير عبد الكريم قمى نخستين سركشيك آستانه از اين خاندان بالاى عرضه داشت او با اين متن:
- 94 [2] فرمان مورخ شوال 1219 از فتحعلى شاه درمورد وظيفه و تيول عالىجناب سيد حسن سركشيك و خادم آستانه قم، خطاب به عالىجاه حاجى محمد حسين خان بيگلر بيگى قم و اصفهان و كاشان.
- 95 [4] خطاب مورخ ذ ح- 1225 با مهر «لا اله الا اللّه الملك الحق المبين عبده على اصغر در ابلاغ فرمان فتحعلى شاه مبنى بر واگذاردن خدمت سركشيكى آستانه قم به سيد حسن مزبور.
- 96 [5] تعليقه مورخ ج 1- 1235 با مهر «لا اله الا اللّه الملك الحق المبين عبده محمد حسين» (گويا صدر اصفهانى) درمورد تيول آقا سيد حسن سركشيك، خطاب به ميرزا ابراهيم مستوفى پيشكار حكومت قم:
- 97 [6] فرمان مورخ شوال 1244 از فتحعلى شاه در واگذاردن ضبط و نسق قريه تبرته فراهان موقوفه همين پادشاه به آقا سيد حسن سركشيك، خطاب به ميرزا اسد اللّه متولى آستانه:
- 98 [7] فرمان مورخ رمضان 1250 از محمد شاه در امضاء فرمان مورخ 1243 فتحعلى شاه خطاب به صاحباختيار دار الايمان قم پيرامون وظيفه و تيول آقا سيد حسن سركشيك:
- 99 [8] نامه «لا اله اللّه الملك الحق المبين عبده محمد باقر» به «مقرب الخاقان ميرزا محمد رضا متولى باشى» از ميان سالهاى 1250- 1258، درمورد موقوفه تبرته و مواجب آقا سيد حسن سركشيك:
- 100 [9] نامه «لا اله الا اللّه الملك الحق المبين عبده نصر اللّه» (شايد صدر الممالك اردبيلى) به «عالىجاه نور چشم مكرم مهربان ميرزا محمد رضا متولى» از سال 1258 كه آقا سيد حسن سركشيك درگذشته بود و درخواست واگذاردن منصب او به مير عبد الكريم فرزند بزرگ وى:
- 101 [10] تعليقه ميرزا محمد رضا متولىباشى مورخ ذ ق- 1258 در واگذاردن خدمت سركشيكى آستانه كه به آقا سيد حسن سركشيك مفوض بود به فرزند او مير عبد الكريم:
- 102 [11] فرمان مورخ صفر 1259 از محمد شاه درمورد مستمرى آقا سيد حسن سركشيك و واگذاردن آن به چهار فرزند او:
- 103 [12] فرمان مورخ شعبان 1265 از ناصر الدين شاه در قرار دادن بيست تومان نقد و ده خروار جنس به صيغه وظيفه در وجه آقا سيد آقا (مير عبد الكريم) سركشيك آستانه مقدس:
- 104 [12] حكم مورخ محرم 1226 از «امام ويردى شاهين قليجى» مبنىبر آنكه وى سيد حسن سركشيك را نايب الزياره خويش در آستانه قرار داده و پنج تومان و دو خروار غله مدد معاش در وجه او مقرر داشته است:
- 105 [14] حكم مورخ ج 1- 1227 از شاهزاده حسنعلى ميرزا فرمانفرما در واگذاردن نيابت زيارت خود به آخوند ملا على قمى كه متن آن به عنوان تنظير نسبت به سند پيش در اينجا نقل شد:
- 106 [15] تعليقه مورخ ع 1- 1262 از ميرزا محمد رضا متولى باشى در گماردن سيد حسين فرزند مير عبد الكريم سركشيك به خدمتگزارى آستانه مقدس:
- 107 [16] تعليقه همان متولىباشى مورخ صفر 1264 در گماردن سيد على فرزند مير عبد الكريم سركشيك به خدمتگزارى آستانه مقدس، با پشتنويسى حاجى ميرزا محمد حسين مستوفى آنجا:
- 108 [17] حكمى گويا از سال 1223 با مهر «أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ عبده اسد اللّه درباره ميرزا سيد محمد ناظر مزارات شاهان در آستانه قم، كه به عنوان تنظير نسبت به چند سندى كه پس از اين خواهيم ديد به نقل متن آن مبادرت شد:
- 109 [18] حكم مورخ رجب 1297 از نايب السلطنه كامران ميرزا خطاب به آقا محمد كريم مباشر و رئيس مقبره محمد شاه، مبنى به واگذاردن منصب نظارت امور مقبره به سيد حسين سركشيك:
- 110 [19] عرضه داشت اقل دعاگويان سيد حسين سركشيك سركار فيض آثار درمورد مقررى نظارت مقبره محمد شاه، با دستخط ناصر الدين شاه بالاى آن. از همان سال 1297:
- 111 [20] رقم كامران ميرزا نايب السلطنه خطاب به على نقى ميرزا ركن الدوله دوم حكمران قم و ساوه و زرند مورخ ع 1- 1304، درمورد مقررى آقا سيد حسين سركشيك از بابت مخارج روشنايى و قارى و قهوه و غليان مقبره معتمد الدوله منوچهر خان گرجى واقع در صحن عتيق آستانه مقدس:
- 112 [21] حكم امين السلطان ميرزا على اصغر خان صدر اعظم مورخ 12 رجب 1307 در واگذاردن توليت مقبره منوچهر خان معتمد الدوله مزبور به سيد حسين سركشيك، خطاب به سپهدار حكمران قم:
- 113 [22] حكم امين السلطان صدر اعظم مورخ رجب 1309 در واگذاردن توليت مقبره معتمد الدوله كه به آقا سيد حسين سركشيك مرجوع و مفوض بود به فرزند او، با اشاره به اينكه وى در اين اوقات درگذشته است:
- IV خاندان مير بهاء الدين:
- تدريس
- اشاره
- 118 [1] فرمان مورخ 1096 از شاه سليمان صفوى
- 119 [2] فرمان مورخ 1164
- 120 [3] قبالهاى مورخ رمضان 1190 حاكى از آنكه حضرت علامى ميرزا محمد كاظم مدرس در اين تاريخ قطعه ملكى را به وكالت از جانب مالك به عالىجناب ميرزا محمد مهدى متولى آستانه فروخته است.
- 121 [4] وقفنامهاى مورخ رجب 1106 از مادر شاه سليمان بر برگ آغاز دو مجلد از مختلف علامه (ش 1195 و 1196 كتابخانه آيت اللّه مرعشى قم) كه چون در آن از مدرس مقبره شاه سليمان ياد شده است استطرادا در اينجا نقل شد.
- خطابت
- اشاره
- 122 [1] فرمان مورخ ذ ق- 1246 در تنفيذ حاج سيد محمد خطيب آستانه مقدس در اين منصب، با اشاره به «احكام مطاعه» پيشين، خطاب به ميرزا اسد اللّه متولى آستانه:
- 123 [2] فرمان مورخ ع 1- 1249 در واگذارى نظارت بر معاملات موقوفات و ديگر امور آستانه به حاجى سيد محمد خطيب مزبور. خطاب به فرزند ارجمند كامران كيكاوس ميرزا حكمران قم:
- 124 [3] فرمان مورخ ج 2- 1251 از محمد شاه قاجار در واگذاردن خدمت خطبهخوانى آستانه مقدس به همان حاج سيد محمد. با اشاره به فرمان خاقان خلد آشيان در اين باب:
- حافظى
- اشاره
- 125 [1] تعليقه ميرزا محمد مهدى متولىباشى مورخ ذ ح- 1193 در واگذاردن خدمت يك نفر خادمى آستانه كه به مير سيد حسين فرزند مير محمد ظهير حافظ حرم محترم مرجوع بود به مير سيد حسن رضوى، بالاى عرضه داشت او:
- 126 [2] مصالحهنامه مورخ 7 ج 1- 1228
- 127 [3] فرمان مورخ ج 2- 1233 از فتحعلى شاه قاجار بالاى عرضه داشت ميرزا محمد ولد ميرزا احمد حافظ سركار فيض آثار كه «شب و روز در آن آستان مقدس به تلاوت كلام اللّه مجيد و دعاگويى اشتغال داشت»، در واگذاردن مقررى پدر او از بابت ماليات قم به وى:
- 128 [4] فرمانى ديگر از فتحعلى شاه درباره مقررى ميرزا احمد حافظ سركار فيض آثار و واگذاردن آن به فرزند او
- 129 [5] تعليقه ميرزا محمد رضا متولىباشى مورخ ج 2- 1273 در واگذاردن خدمت يك نفر خادمى به ملا آقاجان فرزند ميرزا جونى حافظ سركار فيض آثار،
- 130 [6] مصالحهنامه مورخ 1 ميزان سال 1274
- ضابطى
- اشاره
- 131 [1] فرمان مورخ رجب 1212 از فتحعلى شاه با مهر «لا اله الا اللّه الملك الحق المبين عبده بابا خان» در پايان سند، در مورد وظيفه و تيول حاجى سيد عبد الكريم ضابط آستان مقدس و دو تن ديگر از خدمتگزاران اين آستان:
- 132 [2] خطاب «لا اله الا اللّه الملك الحق المبين عبده محمد ابراهيم» در باب تيول حاجى مير عبد الكريم ضابط موقوفات آستانه مقدس:
- 133 [3] فرمان مورخ ذ ح- 1217 از فتحعلى شاه در واگذاردن خدمتگزارى در طلاى روضه مقدس تقديمى همين پادشاه به مير عبد الكريم موسوى قمى كه همان ضابط موقوفات آستانه مقدس است بالاى عرضه داشت او:
- كفشدارى
- اشاره
- 134 [1] حكم مورخ ذ ح- 1219 از عباس ميرزا نايب السلطنه در تنفيذ ملا محمد تقى قمى كفشدار آستانه در خدمت خود، خطاب به ميرزا محمد مهدى متولى آستانه و حاجى محمد حسين خان بيگلر بيگى اصفهان و كاشان و قم.
- 135 [2] فرمان مورخ ع 1- 1223 از فتحعلى شاه در تنفيذ همان ملا محمد تقى كفشدار در خدمت حافظى و كفشدارى آستانه خطاب به ميرزا سيد محمد متولى، بالاى عريضه كفشدار مزبور كه در آن گفته مىشود اين دو خدمت «ابا عن جد» موروثى وى بوده است:
- 136 [3] مصالحهنامچه مورخ ذ ح- 1235 در تقسيم عايدات كفش خانه ميان كشيكهاى سهگانه:
- 137 [4] تعليقه مورخ ج 1- 1252 از ميرزا محمد رضا متولى باشى در واگذاردن خدمت كفشدارى مردانه به ملا رضا وزير فرزند ملا محمد تقى مزبور، بالاى عرضه داشت او:
- 138 [5] عريضه كفشداران آستانه به ميرزا على اصغر خان امين السلطان صدر اعظم درباب كفشدارى صحن نو احداثى او، و پاسخ و دستور وى در حاشيه عريضه مورخ رمضان 1304:
- خدمت
- اشاره
- 139 [1] فرمان مورخ ج 1- 1195 از على مراد خان زند بالاى عرضه داشت سيد محمد رضوى كه در سلك خدام آستان ملايك پاسبان حضرت معصومه منسلك بود، در قرار دادن سه تومان نقد و سه خروار غله به صيغه وظيفه از بابت ماليات دار المؤمنين قم در وجه او:
- 140 [2] تعليقه مورخ ع 2- 1227 از ميرزا سيد محمد متولىباشى در واگذاردن خدمت يك نفر خادمى سركار فيض آثار به آقا محمد باقر فرزند آقا محمد على خادم، با توقيع و ثبت «عبده اسحاق بن محمد ابراهيم» پشت سند:
- 141 [3] فرمان مورخ محرم 1233 از فتحعلى شاه بالاى عرضه داشت سيد حسين رضوى از خدام آستانه قم، درباره قليل ملكى كه او در بلده طيبه قم داشت:
- 142 [4] فرمان مورخ ج 2- 1253 فتحعلى شاه درباره وظيفه و مقررى سيد عبد اللّه فرزند سيد ابراهيم خادم آستانه مقدس، بالاى عرضه داشت فرزندان او:
- 143 [5] تعليقه مورخ ع 2- 1262 از ميرزا محمد رضا متولىباشى در واگذاردن خدمت يك نفر خادمى به سيد حبيب فرزند مير عبد الرحيم خادم سركار فيض آثار:
- 144 [6] فرمان مورخ ع 2- 1268 از ناصر الدين شاه درمورد مقررى عالىجناب آقا سيد حسين كه در آستانه مقدس حضرت معصومه دعاگوى وجود مسعود مبارك بود:
- 145 [7] فرمان مورخ ع 1- 1291 از ناصر الدين شاه خطاب به اعتضاد الدوله حكمران قم و ساوه و نهاوند (؟ گويا زرند) در باب چند تن از خدمتگزاران آستانه مقدس كه اخراج شده بودند:
- 3 فردها و طومارها
- اشاره
- 146 [1] نسخهاى از ترجمه كتاب قم در كاشان است مورخ شوال 1281 از روى «نسخه كهنه قديمى كه سلاله دودمان رسالت ميرزا على نقى فرستادند».
- 147 [2] در اسناد خاندان مستوفى
- 148 [3] «طومار تقسيم يكصد خروار غله مستمرى سركار فيض فيضمدار كه هرساله حسب الامر الاقدس از بابت مال و جهات دار المؤمنين قم در وجه عالى حضرات رفيع الدرجات خدام والا مقام مقرر است در معامله هذه السنه يونتئيل». با تعليقه متولى باشى بالاى سند اينگونه :
- 149 [4] مصالحهنامه اجاره مزارع و باغات و مستغلات و قراء وقفى سركار فيض آثار مورخ 1260:
- 150 [5] «صورت فرشهاى سركارى كه در فراشخانه موجود است به تاريخ يوم دهم شهر رجب المرجب 1285»:
- 151 [6] «كشيكنامچه سركار فيض آثار در معامله هذه السنه لوى ئيل سركشيكى عالىحضرت سلالة السادات آقا سيد حسن سركشيك سركار فيض آثار» با تعليقه متولىباشى (ميرزا اسد اللّه) مورخ ج 1- 1236 بالاى آن، اين چنين :
- 152 [7] قرار كشيك آقا سيد حسن و ميرزا بهاء الدين مورخ 24 شعبان 1245، با مهر و گواهى اطلاع ميرزا اسد اللّه متولىباشى بالاى آن و مهر دو سر كشيك در پايان:
- 153 [8] تعليقه مورخ ج 2- 1267 از ميرزا محمد رضا متولى باشى درباره كشيك مير عبد الكريم و ميرزا حسين سركشيك پس از كاستن شمار خدمتگزاران آستانه:
- 154 [9] كشيكنامچه مورخ ذ ح- 1273 با تعليقه ميرزا سيد حسين متولىباشى بالاى آن. بنابر مفاد اين سند مير عبد الكريم سركشيك و ميرزا حسين سركشيك سرپرستى يك كشيك از سه كشيك آستانه را به مشاركت عهدهدار بودهاند:
- 155 [10] در كتابخانه آيت اللّه مرعشى نجفى- قم نسخهاى است در 161 برگ به قطع رحلى
- [تصاوير]
- فهارس كتاب
- اسناد توليت تفويضى
- دو استدراك مربوط به صفحه 145 اين مجلد
تربت پاكان جلد 1
مشخصات كتاب
سرشناسه : مدرسی طباطبائی، حسین، 1320-
عنوان و نام پديدآور : تربت پاکان: آثار وبناهای قدیم محدوده کنونی دارالمومنین قم/ مدرسی طباطبایی.
مشخصات نشر : [بی جا: بی نا]، 1335 -( قم: مهر قم(چاپخانه).
مشخصات ظاهری : ج.: مصور، نمودار، نمونه.
وضعیت فهرست نویسی : برون سپاری.
یادداشت : کتابنامه.
یادداشت : نمایه.
موضوع : زیارتگاه های شیعه -- ایران -- قم
موضوع : قم (استان) -- آثار تاریخی -- مصور
رده بندی کنگره : DSR2113 /م74 م4 1335
رده بندی دیویی : 955/128
شماره کتابشناسی ملی : 50775
[پيشگفتار]
بسم اللّه الرحمن الرحيم
الحمد للّه رب العالمين و صلى اللّه على سيدنا محمد و آله الطاهرين الائمة الهداة المهديين. اللهم احينا حياتهم و امتنا مماتهم.
كتابى كه با نام «تربت پاكان» در دو مجلد عرضه مى شود بخشى از بررسى ها و مطالعات چندين ساله نگارنده آن پيرامون بناها و آثار قديم شهرستان قم است. مواد اصلى اين كتاب از هشت سال پيش به مرور گردآورى شده و قسمت- هايى از آن در همان هنگام به شكل مقالاتى نشر يافته بود، سپس مجموع آن يادداشت ها پيرامون چهار سال پيش در مجموعه اى مدون گرديد كه از آن وقت تاكنون برگ ها و مطالب آن بارها تعويض و تبديل يافت و اكنون به اين صورت به دست چاپ سپرده مى شود.
در اين نوشته با خصوصيات بناها و آثار قديم شهرستان قم آشنا مى شويم.
سبك معرفى، تفصيلى است ليكن كوشش بسيار به عمل آمده است كه عبارات تا آنجا كه به افاده مقصود زيان نرساند فشرده تر و كوتاه تر باشد و بيهوده سخن به درازا نكشد.
منطقه اى كه آثار و بناهاى قديم آن را در اين نوشته مى شناسانيم محدوده كنونى فرماندارى شهرستان قم است، يعنى مدلول كنونى اين نام، براساس نقشه سازمان آمار